Ο δρόμος του νερού
Το νερό είναι απολύτως συνδεδεμένο με την ύπαρξη των ανθρώπων και την εξέλιξη των πολιτισμών. Ως εκ τούτου σε όλα τα Μουσεία του κόσμου μπορεί κανείς να ανακαλύψει περισσότερο ή λιγότερο εμφανή υδάτινα ίχνη. Τα ίχνη του νερού που εντοπίζονται στο Βυζαντινό & Χριστιανικό Μουσείο χαράζουν ένα υδάτινο μονοπάτι που περνά μέσα από τον υλικό και τον πνευματικό βίο των Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών χρόνων.
Ας το ακολουθήσουμε.
Από τα προϊστορικά χρόνια, οι άνθρωποι επιλέγουν με πολύ συγκεκριμένα κριτήρια τον τόπο κατοικίας τους: φροντίζουν να μην είναι εκτεθειμένος στον καιρό, στους πιθανούς εχθρούς, στις επιθέσεις ανθρώπων και ζώων, να είναι εύφορος, και να είναι κοντά σε πόσιμο, τρεχούμενο νερό. Γι’ αυτό οι οικισμοί και οι πόλεις δημιουργούνται πάντα κοντά σε ένα ποτάμι ή σε μία πηγή.
Το κήρυγμα του Προφήτη Ησαΐα. Στο βάθος διακρίνεται τειχισμένη πόλη κοντά σε ποτάμι. Θωράκιο τέμπλου, έργο του ζωγράφου Δημητρίου Νομικού. Από τη Ζάκυνθο. 1722.
Ο άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος συγγράφει την Αποκάλυψη. Στο βάθος η πόλη της Πάτμου, κτισμένη δίπλα στη θάλασσα. Φορητή εικόνα από τα Επτάνησα. Β΄ μισό 17ου αιώνα.
Η διαχείριση των υδάτινων πόρων αποτελεί κύριο μέλημα των οργανωμένων ανθρώπινων κοινωνιών. Το νερό, το «νεαρόν/νηρόν ύδωρ» των Βυζαντινών, είναι πηγή ζωής για ανθρώπους, ζώα και καλλιέργειες. Για να αξιοποιηθεί η δύναμή του, στα βυζαντινά και νεότερα χρόνια χτίζονται γέφυρες, φράγματα, υδραγωγεία, μύλοι, κινστέρνες, τάφροι.
Το νησί της Κέρκυρας, με τειχισμένη πυκνοκτισμένη πόλη. Λεπτομέρεια σε εικόνα με παράσταση του αγίου Σπυρίδωνα και του Θαύματός του στην Κέρκυρα. Έργο του ζωγράφου Γ. Ασπιώτη. Τέλη 18ου-αρχές 19ου αι.
Φύλλο από χαρτί με απεικόνιση του ορεινού χωριού Τσερκουβίτσα δίπλα σε ποτάμι. 18ος αι.
Κεντρικό ρόλο στη ζωή της κοινότητας παίζουν οι κρήνες και τα κτίσματα, όπου συλλέγεται για να διανεμηθεί στη συνέχεια το νερό κάποιας πηγής ή κάποιου αγωγού. Εδώ σταματούν οι οδοιπόροι για να γεμίσουν τα παγούρια τους, εδώ συγκεντρώνονται οι κάτοικοι για να γεμίσουν τα δοχεία τους για τις ανάγκες του σπιτιού. Αρκετοί χρησιμοποιούν τις εγκαταστάσεις αυτές για την προσωπική τους καθαριότητα.
Η ιστορία της Σωσσάνας. Σε περίκλειστο ιδιωτικό, αστικό κήπο με πηγή, μια γυναίκα λούζεται ενώ δύο αδιάκριτοι την παρακολουθούν. Το βιβλικό αυτό θέμα απαντά συχνά στη μεταβυζαντινή τέχνη. Έργο του ζωγράφου Δευτερεύοντος Σιφνίου. 1825.
Τειχισμένος κήπος οικίας, με δέντρα και κρήνη. Λεπτομέρεια από παράσταση της Προσευχής της αγίας Άννας, σε κρητική φορητή εικόνα με σκηνές από τον βίο της Θεοτόκου. Μέσα 16ου αιώνα.
Η ευρεία χρήση του πολύτιμου αγαθού οδηγεί στη δημιουργία πλήθους δοχείων, μεγάλων και μικρών. Άλλα χρησιμοποιούνται για να φυλάσσεται το νερό σε δροσερό μέρος, άλλα για τη μεταφορά του. Ποικίλα είναι και τα υλικά κατασκευής τους, δέρμα, πηλός, μέταλλο κ.ά., ενώ το σχήμα τους καθορίζεται μερικές φορές από τον τρόπο με τον οποίο μεταφέρονται. Για παράδειγμα, το δοχείο που ονομάζεται ασκοδαύλα οφείλει το περίεργο σχήμα του στο γεγονός ότι μεταφέρεται πάνω στη σέλα του καβαλάρη.
Υπηρέτριες με αγγεία μεταφοράς νερού. Λεπτομέρεια σε εικόνα του αγίου Γεωργίου Δρακοντοκτόνου, αποδιδόμενη στον κρητικό ζωγράφο Γεώργιο Κλόντζα. Τέλη 16ου αιώνα.
Ασκοδαύλα για τη μεταφορά ύδατος και άλλων πόσιμων υγρών. 11ος-13ος αιώνας.
Γυναίκα παίρνει νερό από το πηγάδι. Λεπτομέρεια σε εικόνα με την Κοίμηση της Θεοτόκου και τη Συνάντηση του Χριστού με τη Σαμαρείτιδα. Μετά το 1717.
Μαρμάρινο επίκρανο παραστάδας με ανάγλυφη διακόσμηση από κεφαλές διδύμων αετών, κάνθαρο, ημίφυλλα άκανθας και ρόδακες. 7ος-8ος αιώνας.
Η ελληνορωμαϊκή συνήθεια της χρήσης των λουτρών διατηρείται και στα βυζαντινά χρόνια. Παρόλο που οι πατέρες της Εκκλησίας ασκούν κριτική στη ματαιόδοξη ενασχόληση με το σώμα και παρά τα προβλήματα που προκύπτουν μετά τον 7ο αιώνα, όταν τα μεγάλα υδραγωγεία της ύστερης αρχαιότητας δεν μπορούν πια για ποικίλους λόγους να συντηρηθούν, η χρήση των λουτρών στις μεγάλες κυρίως πόλεις συνεχίζεται. Η επίσκεψη στα λουτρά δεν ικανοποιεί μόνο ανάγκες καθαριότητας και υγιεινής, παραμένει επίσης μια σημαντική και ευχάριστη κοινωνική δραστηριότητα.
Για τους Χριστιανούς, όπως και για τους πιστούς άλλων θρησκειών, ο καθαρισμός με νερό θεωρείται μέσο εξαγνισμού. Κατά την Καινή Διαθήκη πρώτος ο Ιωάννης ο Πρόδρομος εξαγνίζει με νερό, ενώ σε ανάμνηση της βάπτισης του Χριστού από τον Πρόδρομο θεσπίζεται μία από τις μεγαλύτερες χριστιανικές γιορτές, τα Θεοφάνεια. Το βάπτισμα των χριστιανών καθιερώνεται ως μυστήριο, ως μια ιεροτελεστία με την οποία ο άνθρωπος ομολογεί την πίστη του και καθαρός από αμαρτίες εισέρχεται στους κόλπους της Εκκλησίας, πολύ ενωρίς.
Αρχικά, κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, το μυστήριο της βάπτισης εξυπηρετούν ειδικά κτήρια, τα λεγόμενα βαπτιστήρια. Από τον 6ο αιώνα όμως, που θεσμοθετείται ο βαπτισμός των νηπίων, η λεκάνη του βαπτίσματος, η κολυμβήθρα, γίνεται κινητό εξάρτημα της εκκλησίας.
Γυάλινο φιαλίδιο, προφανώς περιρραντήριο, δηλαδή αγγείο για τελετουργικό ραντισμό με αγιασμένο νερό ή μύρο. Από τον Άγιο Δημήτριο Θεσσαλονίκης. 13ος-14ος αιώνας.
Κολυμβήθρα από το Λιβόρνο της Ιταλίας. 1792.
Κρεμαστό λυχνάρι σε σχήμα ψαριού, 4ος- 5ος αιώνας.
Όπως και οι πρόγονοί τους των αρχαίων χρόνων, έτσι και οι Χριστιανοί αποδίδουν θαυματουργές ιαματικές ιδιότητες στο νερό που αναβλύζει από συγκεκριμένες πηγές. Οι πηγές αυτές, τα αγιάσματα, ενσωματώνονται συχνά σε μεγάλα προσκυνηματικά κέντρα.
Όσο για τον Παράδεισο, ασφαλώς δεν είναι τυχαίο που οι Βυζαντινοί τον οραματίζονται ως έναν θαυμαστό κήπο με πλούσια βλάστηση και τρεχούμενα νερά.
Ο Παράδεισος, ως κήπος με πλούσια βλάστηση και τρεχούμενα νερά. Φορητή εικόνα με σκηνές από τη Γένεση, αποδιδόμενη στον ζωγράφο Κωνσταντίνο Κονταρίνη. Αρχές 18ου αιώνα.
Σχόλια
Δυνατότητα σχολιασμού έχουν μόνο οι εγγεγραμμένοι χρήστες.
Δε βρέθηκαν σχόλια.